बुधवार, १९ डिसेंबर, २०१८

चांदवेल

वेल म्हणजे काय? हे कळू लागलं त्या वयात रानात चरणाऱ्या बैलांमागं हिंडताना मी एका  पांढऱ्या फुलाजवळ गेलो.
आजोबांना विचारलं,
'आप्पा, ही कशाचं फूल हाय?'

आप्पा म्हणाले,
'ही चांदयेल हाय. '

'ह्येला चांदयेल का म्हनतेत?'

'ह्येचे फुलं बग.पांडरेशिप्पट हायते का न्हाई? चांदबी पांडराशिप्पट. मनून ह्या चांदावानी फुलाच्या येलाला चांदयेल मनायचं.'

आप्पाचं स्पष्टीकरण एकदम पटलं.  तेव्हापासून चांदवेल माझ्या मनात सारखी हेलकावत आहे.

   चांदवेलीपासून मला वेलींचा छंदच लागला. नवीन वेल दिसली की, आजोबांना तिचं नाव विचारायचा मी सपाटाच लावला.  एकेका वेलीचं नाव कळू लागलं. दुधानी, नागवेल, इचका, भोपळा, कारलं, मोगरा अशा अनेक वेली. कोणती वेल जनावरं खातात? कोणती नाही; ते आप्पा सविस्तर सांगत. वेलींच्या गोष्टीही सांगायचे.

  रानात कोट्यावर भोपळ्याची वेल होती. त्या वेलीला बघत होतो. आप्पांनी अकबर आणि बिरबलाची गोष्ट सांगितली. ती गोष्ट थोडक्यात अशी:

अकबर आणि बिरबल जंगलात फिरत असतात. अकबर भोळ्याच्या वेलीला लागलेले मोठमोठे भोपळे बघून बिरबलाला म्हणतो देवालाही कळालं नाही. एवढ्या नाजूक वेलीला मोठमोठे भोपळे आणि आंब्याचं झाड एवढं मजबूत आणि मोठं असून आंबे मात्र किती छोटे. असं म्हणत अकबर आंब्याच्या झाडाखाली बसतो. बिरबल हळूच झाडावर चढतो आणि एक आंबा तोडून अकबराच्या अंगावर टाकतो. अकबर कळवळतो. बिरबल म्हणतो, एवढ्याशा आंब्याच्या मारानं एवढं ओरडताय. भोपळ्याएवढे आंबे असते तर काय झालं असतं? अकबराला त्याची चूक कळते. तो म्हणतो देवानं बरोबरच केलंय.

     आजी घराच्या अंगणात कारल्याचं बी लावायची. वेल मोठी झाल्यावर मी तिला मांडव करू लागायचो. वेल मांडवभर पसरली की, आम्ही मुलं मांडवाखाली घरकूल करून खेळायचो.

   शेताच्या वाटेनं दुतर्फा मिरगुडाची भरपूर झुडपं होती. त्यावर पिवळी सोन्याच्या तारेसारखी अमरवेल यायची. तिला आमच्याकडं सोनवेल म्हणतात. आम्ही पोरं या वेलीला वायर म्हणायचो. हे वायर ओरबडून घ्यायचो. सारी मिरगूड ह्या पिवळ्या पानं नसलेल्या वायरसारख्या सोनवेलीनं झाकून गेलेली असायची.

    पुढं महाविद्यालयात गेल्यावर जीवशास्त्राच्या एका प्रात्यक्षिकाला ही सोनवेल पुढ्यात बघून धक्काच बसला.  मनात म्हटलं,
 ' आयला! ह्ये वायर अभ्यासक्रमातबी येऊन बसलंय की!'
 बाॅटनीच्या झोंबाडे सरांनी सांगितलं की, 'काही वनस्पती परपोषी असतात. या वनस्पती झाडांचं अन्नद्रवाय शोषून घेतात. अमरवेलही याच प्रकारची वेल आहे. हे असलं ग्यान पचनी पडायला वेळ लागला. तरी वेलींबद्दलची भावना मी रूक्ष होऊ दिली नाही.

    .....अशा अनेक वेली त्यांना चिकटलेल्या अनेक आठवणी मनात रुंजी घालतात.
       
      माझं एक स्वप्न होतं: रानातली चांदवेल पौर्णिमेच्या टप्पोऱ्या चांदण्यात बघावी. चांदवेलीचं फूल की चंद्र? कोण देखणं दिसतंय ते बघावं. माझं हे स्वप्न अद्यापही पूर्ण झालं नाही. रानात  गाजरगवत फोफावल्यापासून चांदवेल कुठं दिसतही नाही. तरी अजून चांदवेल  माझ्या मनात एकसारखी हेलकावतच आहे.

गझल

  गझल ये शहर मुझे रास न आया यूँ जिने का अहसास न आया क्या पाया क्या खोया मैने कोई भी तो पास न आया सबकुछ था फिर भी मुझ को  रहनसहन का मिजास न आ...