घरासमोर अंगणात भलंमोठं बाभळीचं झाड होतं. उन्हाळा आला की, आजी कुंभारानं दिलेलं काळंभोर लोटकं झाडाच्या फाट्याला बांधायची. रोज सकाळी मला त्या लोटक्यात पाणी भरायला सांगायची. अंगणात दाणे पसरायची. दाणे टिपायला चिमण्यांची झिम्मड पडायची. तहानलेली पाखरं त्या लोटक्यातल्या पाण्यात चोची बुडवून तृप्त होत. खरंतर तेव्हापासूनच मला पाखरांचा लळा लागला.
चिमण्या अंगणात बिनधास्त यायच्या. वळचणीला घरटं करायच्या. एकदा चुकून वळचणीचं घरटं हलून त्यातली चिमणीची इवलीइवली लालबुंद पिलं भुईवर पडली आणि चोची वासून मरून गेली. आजही ती घटना आठवली की, अंगावर सर्र्कन काटा येतो. पिसाटलेल्या चिमणीनं दिवसभर घरात हैदोस घातला. शेवटी कुठं बेपत्ता झाली कुणास ठाऊक?
पिवळ्या पायाच्या काळ्या साळुंकीची आजी गोष्ट सांगायची: ‘साळुंकीचे पाय काळे होते. मोराचे पाय पिवळे. एके दिवशी लग्नाला जाताना साळुंकीनं मोराचे पाय उसने घेतले. घेतले ते घेतले, पुन्हा परतच केले नाहीत. म्हणून अजूनही मोराचे पाय काळे आणि साळुंकीची पाय पिवळेच दिसतात. म्हणूनच अजूनही मोर नाचताना पायाकडे पाहून रडतो.’ मला खरंखरं वाटायचं. ही लोककथा पिढ्यानुपिढ्या चालत आलेली. आणि शेवटच्याच मुक्कामावर असलेली.
कधीकधी शेतात हिंडताना अचानक मोरपीस दिसतं; तेव्हा गुप्तधनाचा हंडा सापडल्यासारखा आनंद होतो. कधीकधी वढ्याकडून म्याँवऽ म्याँव ऽ असा मोठा केकारव ऐकू येतो. सकाळी मुगाच्या पिकात फिरताना मोरांच्या पावलांचे ठसे दिसतात. मुगाची सालपटं ओळीनं पडलेली दिसतात. एकदा एकटाच शेताकडे निघालो असताना पिसारा फुलवून नाचणारा मोर समोर दिसला. अनाहूत. मंत्रमुग्ध होऊन जागच्या जागी थिजल्यासारखा उभारून ते अलौकिक आणि दुर्मिळ दृश्य पाहिलं. मोराच्या नाचायच्याही ठरलेल्या जागा असतात. आमच्या चवाळीचं कोपरं, बापूच्या मोरंडीतलं विहिरीजवळचं उमाट... याठिकाणीच हमखास मोर नाचताना दिसायचा.
कोकीळच्या कुहूऽला हुबेबूब कुहूऽनं उत्तर द्यायला मजा यायची. मोठा झालो तरी हा मोह आवरत नाही. लेकरांसोबत मीही लेकरू होतो. रान पाखरांच्या संगितानं जिवंत वाटायचं. चिवचिवऽ चिवचिवऽ... कॉयकॉयऽ कॉयकॉय...टिट्ऽ टटिव टिट् ऽटटिव...कुहूऽकुहूऽ... या आवाजांमध्येही मेळ असतो. टिटवीचा आवाज मात्र अजूनही मनात भीतीचं काहूर निर्माण करतो.
हिवाळ्यात तळ्यावर लांबलचक कारकोचे यायचे. कारकोचांचा थवा उडताना फार सुंदर दिसतो. नंतर कळलं की; हे परदेशी पाहुणे आहेत. हजारो किलोमीटरचा प्रवास करून ते आपल्या गावच्या तळ्यावर आलेत याचं अप्रुप वाटायचं. एकदा एक जखमी कारकोचा मासे धरणाऱ्या पोरांनी उचलून आणला. तेव्हा त्याचा भलामोठा आकार पाहून भीतीच वाटली. उडताना किती लहान दिसतात अन् प्रत्यक्ष एवढा मोठा! हल्लीच्या दुष्काळी दिवसात तळंच कोरडं असतं. अर्थातच कारकोचेही येत नाहीत.
रात्री पिंपळावर झोपी गेलेले बगळे फारच सुंदर दिसतात. पिंपळ पांढराशुभ्र होतो. गुरं चरताना त्यांच्या मागं मागं पळणारा, पाठीवर बसणारा बगळा ध्यान देऊन पहावा. वरून उडणाऱ्या बगळ्यांकडे बघत, हाताच्या बोटांचे नख एकमेकांवर घासत ‘बगळ्या बगळ्या कवड्या दे’ म्हणत बालपण भुर्र्कन केव्हा उडून गेलं कळलंच नाही.
गुरुजींनी ‘चित्र काढा रे!’ म्हटल्यावर पोपटाचंच चित्र काढायचो. सुंदर पक्षी. निळकंठराजाही असाच सुंदर!
चिमणी, कावळा, मोर, पोपट, घार, कोकीळ, पावश्या (चातक), सुगरण, साळुंकी, होला, चित्तर, सुतारपक्षी, बदक, बगळा, नीळकंठराजा, हंस इतकेच पक्षी ओळखता येतात. काही ओळखीचे आहेत पण नावं माहीत नाहीत. कित्येक पक्षी माहितीही नाहीत. आमच्या भागातले गुंजोटीचे पक्षीनिरीक्षण करणारे डॉ. सुहास मोहरीर हे कॅमेरा घेऊन आमच्या तळ्यावर पक्षीनिरीक्षणार्थ यायचे. त्यांचे लेखही छापून यायचे. अशा वेड्या लोकांचं मला कौतुक वाटतं.
पक्ष्यांची संख्या लक्षणीय कमी झालीय. पक्ष्यांचे नैसर्गिक अधिवास नष्ट झाले. कित्येक प्रजाती नष्ट झाल्या. माळढोक सारख्या काही प्रजाती नष्ट होण्याच्या मार्गावर आहेत.
चिमण्या तर बेपत्ताच आहेत. मोबाइलच्या रेडिएशचाही पक्ष्यांवर घातक परिणाम होतोय, असं वाचलंय. आपण पाखरं जगावीत म्हणून मोबाईल काही सोडणार नाही. मोबाईलवरच पाखरांचे वॉलपेपर, स्क्रीनसेव्हर ठेवू. आणि कलरवाचा रिंगटोन!
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा